«توسّل» به معناى مدد جستن از «وسیله اى» براى رسیدن به خواسته و مقصود، لازمه ی زندگى بشر در جهان آفرینشی است که بر آن نظام اسباب و مسببات حکمفرماست. خداوند فیض خود را تنها از طریق مجارى و اسباب اعطا مى کند («أبى الله ان یجرى الاشیاء الاّ بالاسباب»؛ بحارالانوار،ج 2،ص 90) و انسان براى رسیدن به خواسته اش، باید به اسباب و وسایط متوسّل شود. [مثلاً اگر بخواهد زمین خشک و بایرى را تبدیل به مزرعه اى سرسبز و باغى آباد کند، باید زمین را شخم بزند، نهال یا دانه و بذر در زمین بکارد، به موقع کود و آب بدهد، به اندازه لازم سم پاشى کند و... اگر بخواهد به طبقه دوم یا سوم یک ساختمان برسد، باید از پله هاى آن بالا رود، یا سوار آسانسور یا پله برقى شود و همین طور در سایر کارهاى روزمره زندگى، انسان به اسباب و وسایل براى رسیدن به مقصود خود تمسّک و توسّل مى جوید.] خداوند که هستى عالم از اوست و ادامه ی هستى و هرگونه حرکت، نیرو و تغییرى، وابسته به او و ناشى از فیض اوست - خود براى اعطاى فیضش، امورى را به عنوان مجاری، اسباب و وسایل، برای تقرب و نزدیکى به درگاه خویش، برآمدن حاجات و کسب کمالات معنوی قرار داده و ما را به توسّل به آن امور فرمان داده: «یا أَیُّهَا الَّذِینَ آمَنُوا اتَّقُوا اللَّهَ وَ ابْتَغُوا إِلَیْهِ الْوَسِیلَةَ»؛ اى کسانی که ایمان آورده اید! پرواى الهى داشته باشید و به سوى او وسیله تحصیل کنید. (35 مائده)
با توجه به اطلاق کلمه ی «وسیله» در
آیه شریفه، این کلمه معنایى وسیع و گسترده دارد و شامل هرآنچه که صلاحیت
نزدیک کردن انسان به پیشگاه خداوند را دارد، مى شود. همچنان که نماز و
روزه، احسان به یتیم، دستگیرى از مستمندان، خدمت به خلق خدا و... وسیله ی
تقرب به خدا هستند؛ استمداد به ارواح مطهر پیامبران و اولیاى الهى به عنوان واسطه های فیض، نیز
وسیله ی تقرب به خداست که در روایات و سیره ی معصومین(ع) بر آن تأکید شده
است... پیامبر اکرم(ص) در روایتی به شخصى نیازمند که به ایشان مراجعه کرده بود، شیوه ی توسل را یاد مى دهد: «اللهم انى اسألک و اتوجه الیک بنبیّک نبى
الرحمة...» (سنن إبن ماجه، ج1، ص441؛ مسند احمدبن حنبل، ج4، ص138؛
الجامع الصغیر سیوطى، ص59)
از این رو هنگام دعا، خدا را به حق بندگان صالح و آبرومند
درگاهش قسم
مى دهیم و یا از اولیاى الهى مى خواهیم که براى ما در درگاه پروردگار دعا
کنند.
همچنین در روایت نبوى -مستند نزد شیعه و اهل سنت- آمده است: «کل دعاء
محجوب حتّى یُصلّى على محمد و آل محمد»* ؛ هر دعایى محجوب است
تا اینکه بر محمد و آل محمد درود فرستاده شود. بنابراین صلوات و درود بر
پیامبر(ص) و اهل بیت(ع) و توجه به آنان، یکى از مهمترین وسایل
تقرب به خدا و بهره گیرى از فیوضات الهى است. همچنان
که اصل دعا از اسباب و وسیله هاى فیض است و مى توان حاجت را به طور
مستقیم از خداوند درخواست کرد؛ توسّل به اولیاى الهى در هنگام دعا نیز از
اسباب فیض و وسایل قرب به خداست.
باید توجه داشت تمسک به اولیاى الهى، به معناى اعتقاد به استقلال آنان از خداوند، در تأثیر گذارى و برآمدن حاجات نیست؛ بلکه توسل به اولیاى الهى، همراه با این اعتقاد است که تنها خداست که مستقل و بى نیاز از غیر، در عالم هستى تأثیر مى گذارد. غیر از او، تأثیرگذارى همه اسباب و وسایل، تحت قدرت و اراده و خواست خداوند و متکى به آن خواهد بود.
حکمت های توسل: 1. حکمت اعطاى این نقش به بزرگان دین و
اولیاى الهى، نشانه ی مقام والا و جایگاه معنوى آنان است. همه موجودات عالم هستى، آیات و
نشانه هاى حضرت حقّ اند. هر موجودى به اندازه ی وسعت وجودى اش، نشانگر اسما و
صفات خداوند سبحان است. عالى ترین و تابناک ترین جلوه و ظهور حضرت حق، در
آینه ی وجود انسان کامل(پیشوایان معصوم) محقق مى گردد. انسان کامل آینه ی تمام
نماى اسما و صفات حضرت حق و جلوه و مظهر جلال و جمال پروردگار است. توسّل
به انسان کامل، در حقیقت توجه به جلال و جمال خدا و توسّل به سرچشمه ی فیض اوست. 2. اولیاى الهى انسانهایى از جنس خود ما هستند و به طور معمول خیلى راحتتر و زودتر مى توان با آنان پیوند و رابطه عاطفى، برقرار کرد. 3.
خداوند خواسته است اولیاى خود را در کانون توجه و اقبال مردم قرار دهد.
توجه به آنان، به عنوان انسانهاى کامل و برقرارى ارتباط عاطفى و معنوى با
آنان، تأکید بر حقانیت و اُسوه بودن آنان است و موجب مى شود مردم با مراجعه
به آنان و الگوگیرى از آنها، به طریق هدایت و سعادت، دست یابند.